Wat betekent toonsoort in de muziek?

Muzikanten zeggen wel eens: “We spelen in de toonsoort C” of “Het stuk staat in C”. En zangers en zangeressen vragen soms aan de muzikanten of de band: “Kunnen we het stuk niet een toontje hoger spelen?”

Bij het zangprogramma The Voice of Holland hoor je zangcoach Anouk vaak tegen de deelnemers zeggen: “We moeten echt een andere toonsoort uitproberen, want dat past beter bij je stem.”

En tijdens de muziekles vraagt je muziekdocent aan jou: “In welke toonsoort staat het stuk dat je speelt?”

Wat bedoelen muzikanten met ’toonsoort’? Hoe weet je in welke ’toonsoort’ een muziekstuk staat? En wat heb je eraan om te weten wat ’toonsoort’ is? In dit blog wordt dat zo helder mogelijk uitgelegd.

Zoek je een online piano cursus waarin deze theorie aan bod komt? Bekijk de online piano cursus pop.

1. Wat is toonsoort?

Toonsoort is een bekende muziekterm en betekent: de tonen van een toonladder waaruit een muziekstuk grotendeels bestaat.

Zolang het stuk vooral de tonen van een bepaalde toonladder gebruikt, kan je spreken van een bepaalde toonsoort waarin het muziekstuk staat.

Grofweg bestaat een muziekstuk qua klanken uit melodieën met bijbehorende akkoorden. (Lees ook mijn hoofdpagina over akkoorden)

Die melodieën en akkoorden bestaan vaak uit tonen die uit dezelfde toonladder komen. Neem de toonladder C-majeur. Dat zijn de 7 specifieke tonen: C D E F G A B (alle witte toetsen op de piano).

Als de melodie en de akkoorden van een stuk bedacht en geschreven zijn met behulp van deze 7 tonen, dan kan je zeggen: het stuk staat in C-majeur.

Je kan de term ’toonsoort’ vergelijken met een taal die je spreekt.

De woorden van de Nederlandse taal zijn in de muziek te vergelijken met de tonen van een specifieke toonladder. Wanneer je grotendeels gebruik maakt van Nederlandse woorden, zinnen en grammatica, kan je zeggen dat je Nederlands spreekt. Of dat een bepaalde tekst in het Nederlands staat.

Zo ook in de muziek: wanneer je grotendeels gebruik maakt van de tonen van de specifieke toonladder C-majeur, staat een muziekstuk in de toonsoort C-majeur.

Onthoud voor het gemak deze formule: 

“Melodie + akkoorden binnen een toonladder = toonsoort”

2. Majeurtoonsoort en mineurtoonsoort

In de muziek heb je verschillende soorten toonladders. De bekendste twee zijn de majeur- en de mineurtoonladder. Daarom zijn er zowel majeur- als mineurtoonsoorten.

(1) Majeurtoonsoort: als je de tonen c-d-e-f-g-a-b neemt als basismateriaal voor een muziekstuk, dan heb je de toonladder van C-majeur (zie fig. 1). Je spreekt dan van: het stuk staat in de toonsoort C-majeur, of nog korter gezegd: het stuk staat in C. En als je de toonladder G-majeur als basismateriaal neemt, staat het stuk in G-majeur. Enzovoorts, enzovoorts

Figuur 1. Toonladder C-majeur

(2) Mineurtoonsoort: als je de tonen c-d-es-f-g-as-bes neemt als basismateriaal voor een muziekstuk, dan heb je de toonladder van C-mineur (zie fig. 2). Je spreekt dan van: het stuk staat in de toonsoort c-mineur. Als je de toonladder g-mineur als basismateriaal neemt, staat het stuk in g-mineur.

Figuur 2. Toonladder c-mineur

3. Hoe herken je in je bladmuziek een toonsoort?

Iedere toonladder heeft een vast aantal witte en/of zwarte tonen. C-majeur heeft geen zwarte tonen, maar G-majeur wél. Die heeft de F#, dus 1 kruis. Een kruis is een verhoging van een witte naar een zwarte toets (zie fig. 3).

Figuur 3. Toonladders C & G-majeur

Als je op je bladmuziek naar het begin van elke regel met noten kijkt, zie je daar meestal een x-aantal kruisen of mollen (mol = verlaging van witte naar zwarte toets) staan. Die kruisen en mollen aan het begin van je stuk bepalen je toonsoort.

Als je al je toonladders kent, weet je precies in welke toonsoort het stuk staat. Een stuk met 1 # staat dan in G-majeur (zie fig. 4).

En een stuk zonder # staat in C-majeur. Zo weet je van te voren welke reeks tonen je grotendeels gaat tegen komen. Dat maakt het onthouden van al je witte en zwarte toetsen een stuk makkelijker!

Figuur 4. Voortekens van de toonsoort G-majeur

De tekst gaat hieronder verder…

4. Wat is het verschil tussen toonsoort en toonladder?

Als een stuk in C-majeur staat, waarom zeg je dan niet gewoon: “Het stuk staat in de toonladder C-majeur”? Waarom moet je de term ’toonsoort’ gebruiken in plaats van ’toonladder’?

Dat is een goede en lastige vraag!

Iedere toonladder heeft zijn eigen specifieke tonen. De toonladder C-majeur bestaat uit C D E F G A B. Maar de toonladder G-majeur bestaat uit G A B C D E F#. Dus de toon F is verhoogd (op de piano heb je dan een zwarte toets). Waarom dit is, laat ik voor een andere blog.

Nu komt het lastige: een muziekstuk hoeft niet voor 100% te bestaan uit alleen de tonen van de toonladder C-majeur. Een componist of muzikant kan bijvoorbeeld zo nu en dan tonen daarbuiten gebruiken. Zoals de toon F# of een andere zwarte pianotoets terwijl het eigenlijk in C-majeur staat. Toch zeg je vanwege die F# op dat moment niet: Het stuk staat nu in de toonladder G-majeur.

Waarom?

Omdat het stuk ‘grotendeels’ uit de tonen van de toonladder C-majeur bestaat en de ‘afwijkende tonen’ (in dit geval die F#) in de minderheid zijn. Het stuk heeft een bepaalde samenhang in klank omdat vrijwel het hele stuk bestaat uit de tonen van de toonladder C-majeur.

Ik vergeleek eerder de term toonsoort met een taal.

Wanneer je grotendeels gebruik maakt van Nederlandse woorden, zinnen en grammatica, kan je zeggen dat je Nederlands spreekt. Als je Nederlands spreekt en zo nu en dan een Engels leenwoordje gebruikt, zeggen we niet dat je dan in het Engels spreekt. Hooguit dat je een Engels woordje gebruikt.

Als je – wanneer je spreekt – voor het overgrote deel Nederlandse woorden gebruikt, is er een bepaalde samenhang: de Nederlandse taal. Dat zou misschien niet zo zijn als je telkens een woord uit een andere taal uitspreekt.

Bijvoorbeeld: “People kunnen verduras essen di l’été.” Hier valt weinig tot geen chocolade van te maken! Het ontbreekt aan samenhang.

Maar wat nu als je in een gesprek verandert van taal? Dat je niet meer één of 5 Engelse leenwoorden gebruikt, maar een tijdlang in het Engels spreekt? Dan ben je gewoon van Nederlands naar Engels veranderd. Dat kan je ook in een muziekstuk doen. Een stuk kan beginnen in C-majeur maar halverwege veranderen naar G-majeur. Dan ben je van ’toonsoort’ veranderd. We noemen dat modulatie. Ik leg in een ander blog alles uit over wat modulatie betekent en hoe het in zijn werk gaat.

De term ’toonsoort’ verwijst in de muziek dus naar een bepaalde samenhang. Terwijl een ’toonladder’ een hele specifieke set aan tonen is. Je kan in muziekstukken af en toe afwijken van één bepaalde toonladder. Zonder de samenhang te verliezen. Daarom kan je beter van ’toonsoort’ spreken dan ’toonladder’.

Als je deze theorie lastig te begrijpen vindt vanuit tekst, kun je ook mijn online piano cursus akkoorden en begeleiden popmuziek volgen. Daarin leg ik het haarfijn uit met speelvoorbeelden.

5. Geen toonsoort?

Een toonsoort zorgt voor een bepaalde samenhang omdat je grotendeels dezelfde tonen gebruikt. Maar wat nu als je wél continue verschillende tonen door elkaar gebruikt, bijvoorbeeld alle witte én zwarte toetsen? Kan je dan nog wel spreken van toonsoort?

Hierboven gaf ik het taalvoorbeeld van een zin waarin de woorden allemaal uit verschillende talen komen: “People kunnen verduras essen di l’été.”

Ik zei daarbij: “Hier valt weinig tot geen chocolade van te maken! Het ontbreekt aan samenhang.”

Maar je kan dat natuurlijk prima wél doen. Wie of wat zou je tegenhouden om zo’n interessante zin of tekst te bedenken?

In de muziek heb je zo ook componisten (vooral in modern-klassiek of modern-jazz) die alles door elkaar gooien. Zodanig dat er niet één bepaalde reeks witte of zwarte tonen overheerst. Gewoon alles door elkaar. Je hele idee van majeur- of mineurtoonsoort is niet meer van toepassing. Het stuk staat dan niet meer in een bepaalde toonsoort.

De één houdt van dit soort muziek, de ander vindt het afschuwelijk. Dat smaakoordeel laat ik aan jou over!

6. Wat heb je eraan om te weten wat toonsoort is?

Vrijwel alle muziek staat in een bepaalde toonsoort.

• Door te weten in welke toonsoorten je als vocalist prettig zingt, kan je vooraf bepalen in welke toonsoort je een stuk gaat zingen. Je krijgt dan niet het probleem dat een stuk te hoog of te laag voor je stem is. Je ziet vaak dat vocalisten de toonsoortkeuze aan de muzikanten overlaten, bijvoorbeeld bij een auditie, competitie of repetitie. Soms omdat ze niet beter weten. Ze hebben geen idee wat toonsoort is of in welke toonsoort ze een stuk zingen. Zo’n optreden kan dan compleet misgaan! Wil je als vocalist deze theorie leren én jezelf leren begeleiden op de piano? Volg dan de online piano cursus piano begeleiden.
• Als je als muzikant samenwerkt met anderen kan je bijvoorbeeld helder communiceren in welke toonsoort je gezamenlijk het stuk gaat spelen. Als je moet improviseren dan weet je welke tonen ‘veilig’ zijn om te gebruiken. Zo ga je minder snel de mist in met foute noten!
• Als je weet in welke toonsoort het stuk dat je moet oefenen staat, weet je vooraf welke toonladder er grotendeels gebruikt wordt. Dus ook welke specifieke witte en zwarte tonen je gaat tegenkomen. Dat maakt het onthouden van 1000 muzieknoten per lied meteen een stuk makkelijker. Je hoeft niet telkens bij iedere maat opnieuw te denken: “Oh ja hier is weer een toon verhoogd of verlaagd.” Dat is een vorm van chunking; erg efficiënt voor iedereen die muziek studeert. Lees ook dit blog over chunking als tool in je studie!

Dus kennis en inzicht van toonsoorten heeft best wat voordelen!

De tekst gaat hieronder verder…

7. Samenvatting

1. Toonsoort betekent: de toonladder waaruit een muziekstuk grotendeels bestaat. Dus wanneer je bijvoorbeeld grotendeels gebruik maakt van de tonen van de specifieke toonladder C-majeur, staat een muziekstuk in de toonsoort C-majeur. Melodie + akkoorden in de toonladder = toonsoort
2. Majeurtoonsoort betekent: Je neemt als basismateriaal voor een muziekstuk een Majeurtoonladder zoals C-majeur.
3. Mineurtoonsoort betekent: Je neemt als basismateriaal voor een muziekstuk een mineurtoonladder zoals g-mineur.
4. Je herkent een toonsoort op bladmuziek door te kijken naar het aantal kruisen of mollen aan het begin van iedere regel met noten.
5. De term ‘toonsoort’ verwijst naar een bepaalde samenhang. Terwijl een ‘toonladder’ alleen een hele specifieke set aan tonen is.
6. Muziekstukken hoeven geen toonsoort te hebben. Je kan bijvoorbeeld evenveel willekeurige witte en zwarte toetsen gebruiken.
7. Toonsoortkennis zorgt ervoor dat je als zanger(es) weet op welke hoogte je een stuk zingt. Als muzikant weet je bijvoorbeeld welke tonen je kan gebruiken in je improvisatie. En mensen die bladmuziek instuderen hebben een ‘kapstok’ voor het onthouden van de muzieknoten.
8. Een beetje kennis van toonsoorten vergroot je muziekinzicht, wat erg handig is als je muziek studeert en speelt!

Speel je piano en zoek je een diepgaande online piano cursus popmuziek of jazz muziek?

Daarin leer ik je alles over theorie, improviseren, begeleiden en solo!