Alle kerktoonladders praktisch en visueel uitgelegd

De kerktoonladders, ‘modi’ (enk. modus) genoemd, zijn de voorlopers van wat we tegenwoordig ‘toonsoort‘ noemen. In het westen zijn ze bekend vanuit de westerse middeleeuwse kerkmuziek. Ze worden nog steeds gebruikt in verschillende muziekgenres voor het schrijven van muziek. Onderaan dit blog vind je talloze voorbeelden per genre.

Denk bijvoorbeeld aan klassiek (Debussy), jazz (Miles Davis ‘So What’), filmmuziek (Thomas Newman ‘Shawshank Redemption’), popmuziek (Michael Jacksons ‘Earth Song’) en allerlei soorten wereldmuziek. Ze zijn dus essentieel voor het begrijpen en spelen van muziek in het algemeen.

Er zijn 7 verschillende kerktoonladders genaamd aeolisch, dorisch, frygisch, locrisch, ionisch, lydisch en mixolydisch. Ze hebben een specifiek patroon van hele en halve toonafstanden. Hierdoor hebben ze een eigen uniek geluid en karakter.

Hieronder vind je een visueel overzicht hiervan. Maar eerst meer verheldering over de verschillende termen.

In de muziektheorie en praktijk zijn verschillende synoniemen aanwezig voor kerktoonladders: middeleeuwse ladders, kerk modi, kerktoonsoort, kerktoonreeks en modale ladders.

Modus, modi (evt. modaal) zijn tot het einde van de middeleeuwen eigenlijk de gangbare termen voor wat we tegenwoordig ‘toonsoort’ noemen. ‘Modi’ is dus een correctere term dan toonladder of toonsoort, welke moderne termen zijn.

Omdat we kerktoonladders in het westen kennen vanuit de middeleeuwse kerkmuziek noemen we ze ‘kerk modi’. In de jazz muziek is vooral de term ‘modale ladders’ gangbaar. Denk aan het genre genaamd ‘modal jazz’.

Sommigen vinden de term ‘kerk’ of ‘middeleeuws’ te gekleurd. Vooral omdat de modi ook buiten het westen bekend waren, van Azië tot het Midden-Oosten. Het maakt voor de ‘muziektheorie of speelpraktijk’ weinig uit. Zolang we maar weten waar we het met elkaar over hebben.

Elk van deze kerk modi heeft een specifiek patroon van hele en halve toonafstanden. Hierdoor hebben ze een eigen uniek geluid en karakter. Maar het onthouden van al die verschillende hele en halve afstanden is erg onpraktisch.

Wil je kerk modi snel kunnen vinden en toepassen? Dan is het handiger als je ze verdeelt in twee categorieën: ‘majeur- en mineurachtige’. Simpel gezegd is een kerk modus immers een ‘normale’ majeur of mineurtoonladder, met nog een extra verhoging (#) of verlaging (b).

Als je dus vanuit je normale toonladderkennis vertrekt en dan die specifieke verhogingen en verlagingen toepast, dan kun je alle kerk modi snel vinden.

De majeurachtige staan voor het gemak op een rij vanuit C majeur. De mineurachtige vanuit A mineur. Ook wordt het specifieke karakter van de modus vermeld.

1. Ionisch (onze normale majeur) = C D E F G A B
2. Lydisch (majeur met verhoogde 4) = C D E F# G A B (karakter: dromerig, open, sprookjes)
3. Mixolydisch (majeur met verlaagde 7) = C D E F G A Bb (karakter: stevig, landelijk)

4. Aeolisch (onze normale mineur) = A B C D E F G
5. Dorisch (mineur met verhoogde 6) = A B C D E F# G (karakter: landelijk, hoopvol, sprookjes)
6. Frygisch (mineur met verlaagde 2) = A Bb C D E F G (karakter: Spaans, spanning)
7. Locrisch (mineur met verlaagde 2 en 5) = A Bb C D Eb F G (karakter: spanning, donker)

Wil je bijvoorbeeld de dorische ladder van E-mineur vinden? Dat is de toonladder E-mineur met een #6: E F# G A B C# D E.

De tekst gaat hieronder verder…

Verdeel zoals gezegd de kerk modi in twee categorieën: majeur en mineur. Onthoud hierbij steeds de specifieke verhoging (#) of verlaging (b). Met het onderstaande plaatje als ‘ezelsbruggetje’ in je hoofd kun je de modi voortaan héél makkelijk vinden:

De drie majeurachtige staan voor het gemak op een rij vanuit C majeur. De vier mineurachtige vanuit A mineur.

Je kan kerktoonladders op twee manieren oefenen:

1. Speel ze als ladder
2. Improviseer met de kerk modi

Het spelen van kerkladders is handig, maar nog effectiever is het om ermee te improviseren. Dan leer je ze namelijk ook spelen en horen in een ‘muziekcontext’.

Speel bijvoorbeeld op piano of gitaar een simpel stukje in een mineur toonsoort.

1. Speel dan met links alleen een kwint (de toon A + E)
2. Speel met rechts een eenvoudige melodie in A-mineur (A B C D E F G).
3. Verhoog of verlaag de specifieke kerktoon van de kerkladder die je wilt oefenen. Bijvoorbeeld de F naar F# als je een A-dorische klank wil. Of de B naar Bb als je een A-frygische klank wilt.
4. Jazz pianisten kunnen links een septiem-akkoord spelen, namelijk Am7 en rechts de dorische ladder van A.
5. Gitaristen of andere solo instrumenten kunnen met een dorische ladder aan de slag op ieder mineur-7 akkoord.

Je kunt nu dus heel gericht een bepaalde klank en sfeer oproepen. Door slechts 1 of 2 tonen te verlagen of verhogen schep je met die modus een hele nieuwe sfeer en klankwereld. Dat is het voordeel als je in je hoofd denkt vanuit het bovenstaand conceptueel plaatje. Je weet dan precies waar welke variatie in een toonsoort/modus zit.

Je vindt hieronder alleen voorbeelden van de vijf kerk modi en niet de ionisch en aeolisch. Die vijf zijn immers de afwijkende klankvarianten.

Pop

1. Red Hot Chili Peppers – ‘Scar Tissue’. Het gitaarriffje gebruikt A dorisch.
2. Michael Jackson – ‘Earth Song’. Grotendeels in de dorische modus.
3. The Beatles – ‘Eleanor Rigby’. Het coupletgedeelte gebruikt C dorische modus.
4. Green Day – ‘Boulevard of Broken Dreams’. Af en toe F# dorisch.
5. Guns N’ Roses – ‘Sweet Child o’ Mine’. In de solo van Slash in het midden van het nummer wordt de B dorisch verkent.

Jazz

1. Miles Davis/Bill Evans – ‘So What’. Geheel in D-dorisch en Eb-dorisch.
2. John Coltrane – ‘Impressions’. In D-dorisch.
3. Herbie Hancock – ‘Cantaloupe Island‘. In D-dorisch.

Klassiek

1. Maurice Ravel – ‘Pavane pour une infante défunte’. Enkele dorische passages.
2. Ralph Vaughan Williams – ‘Fantasia on a Theme by Thomas Tallis’. Enkele harmonische en melodische dorische elementen.

Pop

1. Ricky Martin – ‘Livin’ La Vida Loca’. Door de E frygische modus, krijgt het een Latijns-Amerikaans geluid.
2. Santana ft. Rob Thomas – ‘Smooth’. De A frygische modus in de gitaarsolo’s.
3. Santana – ‘Black Magic Woman’. Enkele passages in D frygisch.

Jazz

1. Chick Corea – ‘Spain’. Delen in F# frygisch.
2. Chick Corea – ‘La Fiesta’. Dit nummer bevat een E frygisch gedeelte.
3. Dizzy Gillespie – ‘Con Alma’.

Klassiek

1. Hector Berlioz – ‘Symfonie Fantastique’. In het vierde deel, “Marche au Supplice” wordt de C frygische modus gebruikt.
2. George Gershwin – ‘Rhapsody in Blue’. Enkele passages met de Frygische modus.

Pop

1. The Beatles – ‘Helter Skelter’. Een riff in E locrisch tijdens het intro en de coupletten.
2. Rush – ‘YYZ’. Een basgitaarriff in F# locrisch.
3. Pantera – ‘13 Steps to Nowhere’. Een refreinriff in C# locrisch.
4. Black Sabbath – ‘Black Sabbath’. Een riff in F# locrisch.

Jazz

1. John Coltrane – ‘Impressions’. De baslijn en de akkoorden suggereren E locrisch.
2. Thelonious Monk – ‘Pannonica’. De melodie en harmonie hinten naar de locrische modus.

Klassiek

3. Nikolai Kapustin – ‘Etude in Locrian Mode’. Geheel in locrisch.
4. Charles-Valentin Alkan – ‘Prelude in B Locrian’. Geheel in locrisch.
5. George Crumb – ‘Locrian Fantasy’. Geheel in locrisch.

Pop

1. Guns N’ Roses – ‘Sweet Child o’ Mine’. De iconische gitaarsolo van Slash bevat lydische elementen.
2. Stevie Nicks – ‘Edge of Seventeen’. Dit nummer gebruikt B lydisch.
3. Marvin Gaye – ‘What’s Going On’. Een lydische riff in de intro.

Jazz

1. Herbie Hancock – ‘Maiden Voyage’. In de F Lydische modus.
2. John Coltrane – ‘Giant Steps’. Enkele passages met de Lydische modus.
3. John Coltrane – ‘Impressions’. Deze compositie verkent de Lydische modus.

Klassiek

1. Claude Debussy – ‘Prelude to the Afternoon of a Faun’. Enkele lydische passages.
2. Igor Stravinsky – ‘The Rite of Spring’. Enkele lydische passages.
3. Hector Berlioz – ‘Symfonie fantastique’. Het vijfde deel, “Songe d’une nuit du sabbat”, gebruikt lydische elementen.

Pop

1. The Beatles – ‘Norwegian Wood’. Vooral in mixolydisch.
2. Coldplay – ‘Clocks’.
3. Lynyrd Skynyrd – ‘Sweet Home Alabama’. In de G mixolydische modus.
4. Jimi Hendrix – ‘All Along the Watchtower’. In de D mixolydische modus.
5. Stevie Wonder – ‘Superstition’. In de C# mixolydische modus.

Jazz

1. Miles Davis – ‘All Blues’.
2. John Coltrane – ‘Mr. PC.’ Gebaseerd op de F mixolydische modus.
3. Miles Davis – ‘Freddie Freeloader’. Gebaseerd op de Bb mixolydische modus.

Klassiek

1. George Frideric Handel – ‘The Water Music’. Het deel genaamd “Hornpipe” gebruikt mixolydisch.
2. Ludwig van Beethoven – ‘Symfonie Nr. 3 (Eroica)’. Enkele passages in mixolydisch.
3. Antonín Dvořák – ‘Symfonie Nr. 9’. Het vierde deel, “Uit de Nieuwe Wereld”, bevat een mixolydische melodie.

De tekst gaat hieronder verder…