7 onmisbare bronnen en studietools voor J. S. Bachs muziek [serie Klassieke muziek interpreteren]

Studeer je muziek? Als amateur-muzikant of aan een conservatorium of universiteit? En ben je geïnteresseerd in barokke muziek, met name muziek van Johann Sebastian Bach (1685-1750)?

Dan geef ik je in dit zevende blog van mijn serie ‘Klassieke muziek interpreteren’ een inleiding in de literatuur voor Bach-onderzoek. Van boeken tot online websites. Dankzij de digitalisering van Bach-onderzoek heb je al gauw vanuit je bureaustoel toegang tot belangrijke bronnen.

De literatuurtips per categorie houd ik beknopt. Ik kies vooral Engelstalige publicaties omdat die breder toegankelijk zijn voor veel mensen.

Uiteraard is mijn keuze persoonlijk en selectief. Wil je een compleet literatuuroverzicht in verschillende talen, zodat je zelf bepaalt wat je kan lezen? Ga dan direct naar kopje 6. Daar vind je vrijwel álle publicaties over Bach en zijn muziek. Zeker handig voor professionals en muziekstudenten die diepgaand onderzoek uitvoeren.

Muzikanten beginnen natuurlijk eerst bij de muziek zelf. Een betrouwbare editie voor Bachs bladmuziek als je zijn stukken bestudeert. Er zijn manuscripten zoals autografen en apografen en je hebt Urtexten. Het verschil bespreek ik in een ander blog.

Hier vind je gedigitaliseerde manuscripten van Bachs muziek. Zogeheten ‘autografen’ (van Bach zelf) en ‘apografen’ (kopieën van anderen).

• Bezoek de website.

De ‘Neue Bach Ausgabe’ is een wetenschappelijk verantwoorde Urtext-editie met een kritisch apparaat. Je kan gratis bladmuziek van NBA-edities vinden op IMSLP. Helaas niet voor klavecimbel (piano). De volledig NBA-collectie kun je dan kopen bij uitgeverij Baerenreiter.

Wil je een historisch overzicht van de ideeën en praktijken achter het maken van edities zoals de NBA?

• Brett, “Text, context, and the early music editor.” In Authenticity and Early Music: A Symposium, edited by Nicholas Kenyon, 83-114. Oxford: Oxford University Press, 1988.

Autograaf van Bachs ‘Inventie 2‘ (bron: Bach Digital)

Handboeken geven een globaal overzicht. Zo weet je welke discussies er spelen in Bach-studies. Erg handig om uit je filterbubbel te komen. Je wordt misschien getriggerd door topics die je zelf nog niet eens had bedacht.

Een ander voordeel is dat je een samenvatting van verschillende visies op één topic krijgt. Dat geeft meer balans. En niet te vergeten: de voetnoten en bibliografieën geven je richtlijnen voor verder onderzoek.

Voor een biografie over Bach kan je beginnen met Boyds J. S. Bach. Voor informatie over Bach en zijn muziek: Marshalls The Music of J. S. Bach. Voor info over de barokke periode en steden: Buelows The Late Baroque Era. Voor handboek-achtige informatie: Cambridge en Routledge Companion, Early Music, Cambridge History, The Music of J. S. Bach en beide Bach Studies.

• Boyd, Malcolm, ed. Oxford Composer Companion: J. S. Bach. Oxford: Oxford University Press, 1999.
• Buelow, George J., ed. The Late Baroque Era: From the 1680s to 1740. London: The Macmillan Press Limited, 1993.
• Butt, John, ed. The Cambridge Companion to Bach. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
• Franklin, Don O., ed. Bach Studies. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.
• Kelly, Thomas Forrest. Early Music: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press, 2011.
• Lawson, Collin and Robin Stowell, eds. The Cambridge History of Musical Performance. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
• Leaver, Robin A. The Routledge Research Companion to Johann Sebastian Bach. New York: Routledge, 2017.
• Marshall, Robert L. The Music of Johann Sebastian Bach: The Sources, The Style, The Significance. New York: Schirmer Books, 1989.
• Melamed, Daniel R., ed. Bach Studies 2. Cambridge: Cambridge University Press, 1995.

Voor toetseninstrumenten is Schulenbergs Keyboard Music hét standaardwerk. Voor orgel is dat Williams Organ Music. Voor strijkers en blazers begin je bij Johnsons vertaling J. S. Bach’s Chamber Music: Background, Analyses, Individual Works.

• Boyd, Malcolm. Bach: The Brandenburg Concertos. Cambridge: Cambridge University Press, 1993. [overzicht van studies over de Brandenburgse Concerto’s]
• Hubbard, Frank. Three Centuries of Harpsichord Making. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1965.
• Sadie, Stanley, ed. The New Grove Dictionary of Musical Instruments, 3 London, 1984.
• Schulenberg, David. The Keyboard Music of J. S. Bach. New York: Routledge, 2006.
• Vogt, Hans. Johann Sebastian Bachs Kammermusik: Voraussetzungen, Analysen, Einzelwerke. Stuttgart: Reclam Verlag, 1981. Vertaald door Kenn Johnson, Johann Sebastian Bach’s Chamber Music: Background, Analyses, Individual Works. Portland, OR: Amadeus Press, 1988. [overzicht van Bachs solo repertoire voor viool, cello, luit en fluit]
• Williams, Peter. The Organ Music of J. S. Bach. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.

De tekst gaat hieronder verder…

Na de handboeken kan je de primaire bronnen lezen. Documenten uit of rondom Bachs tijd. Van hemzelf of van tijdgenoten. Vijf personen moet je zeker niet overslaan: Quantz, Bach (de zoon), Mozart (de vader), Türk en Walther.

Dit is de Engelse versie van het Duitse ‘Bach-Dokumente’ (afgekort BD). Hierin vind je een compilatie van de belangrijkste oorspronkelijke historische documenten over Bach: documenten van Bach zelf en zijn tijdgenoten. Alles overzichtelijk bij elkaar. Zo kun je gemakkelijk zelf de oorspronkelijke bronnen in een Engelse vertaling lezen. Ook in E-book formaat te koop.

• David, Hans T. and Arthur Mendel. The New Bach Reader: A Life of Johann Sebastian Bach in Letters and Documents. Revised and enlarged by Christoph Wolf. New York: Norton, 1998.

J. J. Quantz (1697-1773) was een barok-fluitist en componist. Quantz behoort tot de meest invloedrijke meesters van het Duitsland uit de 18e-eeuw. Hij was een tijdgenoot van J. S. Bach. Zijn beroemde ‘Versuch’ (traktaat) voor fluitstudie is een soort lesboek met richtlijnen over hoe je barokke muziek moet uitvoeren.

• Quantz, Johann J. Versuch einer Anweisung die Flöte traversiere zu spielen (1752). Vertaald door Reilly, Edward R. On Playing The Flute. 2nd ed. London: Faber and Faber Ltd, 2010. PDF E-Book.

Carl P. E. Bach (1714-1788) is de beroemde zoon van J. S. Bach. Hij is een overbruggingsfiguur tussen barok en classicisme. Zijn beroemde ‘Versuch’ voor klavierstudie werd intensief bestudeerd door grote namen als Haydn, Mozart en Beethoven.

• Bach, Carl Philipp Emanuel. Versuch Über die wahre Art das Clavier zu spielen (1753). Vertaald door Mitchel, William J. Essay on the True Art of Playing Keyboard Instruments. New York: W. W. Norton & Company, 1949.

Leopold Mozart (1719-1787) is de vader van de beroemde W. A. Mozart. Hij was zelf een componist, violist en groot vioolpedagoog. Zijn beroemde ‘Versuch’ voor vioolstudie zette hem in geheel Europa als muziekpedagoog op de kaart.

• Mozart, Leopold. Versuch einer gründlichen Violinschule (1756). Vertaald door Knocker, Editha. A Treatise on the Fundamental Principles of Violin Playing. 2nd ed. Oxford: Oxford University Press, 1985.

Daniel G. Türk (1750-1813) was componist en organist. Zijn ‘Versuch’ voor klavierstudie is naast die van C. P. E. Bach een belangrijk naslagwerk voor informatie over de uitvoeringspraktijk. Wat minder over barok en vooral voor het classicisme. Maar toch zeer belangrijk.

• Türk, Daniel Gottlob. Klavierschule (1789). Vertaald door Raymond H. Haggh, School of Clavier Playing. Lincoln: University of Nebraska Press, 1982.

Johann G. Walther was de neef van J. S. Bach. Zijn werk is het eerste muzieklexicon in het Duits. Dit lexicon biedt nog steeds een onuitputtelijk reservoir aan informatie over muzikale relaties, termen, uitvoeringspraktijk en de belangrijkste componisten en muziekschrijvers tot het eerste derde deel van de 18e eeuw.

• Walther, Johann Gottfried. Musicalisches Lexicon oder Musicalische Bibliothec (1732). Nieuwe facsimile door Kassel: Bärenreiter-Verlag, 1993.  Verkrijgbaar bij Baerenreiter. Ook online beschikbaar.

Als muzikant of performer wil je meestal ook veel lezen over hoe je Bachs muziek moet spelen. Wat de barokke conventies en richtlijnen zijn. Dan heb je vooral literatuur over de uitvoeringspraktijk nodig. In het Engels ‘performance practice’. Dat kan van heel specifiek over één onderwerp zoals articulaties (Butt) of barokke dansen (Little & Jenne). Of juist meer algemeen (Cyr, Kuijken, Donington). Ook handboeken over performance practice zijn aan te bevelen (Lawson & Stowell, Jackson).

• Butt, John. Bach Interpretation: Articulation Marks in Primary Sources of J.S. Bach. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
• Cyr, Mary. Performing Baroque Music. New York: Routledge, 2016.
• Kuijken, Barthold. The Notation is not the Music: Reflections on Early Music Practice and Performance. Indiana: Indiana University Press, 2013.
• Donington, Robert. The Interpretation of Early Music. London, 1963. Revised edition. London, 1974.
• Jackson, Roland. Performance Practice: A Dictionary-Guide for Musicians. New York: Taylor & Francis Group, LLC,
• Lawson, Collin and Robin Stowell, eds. The Cambridge History of Musical Performance. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
• Little, Meredith and Natalie Jenne. Dance and the Music of J. S. Bach. Bloomington, IN: Indiana University Press, 2001.

Journals of andere vakliteratuur bieden je cutting-edge artikelen. Erg belangrijk als je de ‘nieuwste inzichten’ wilt opdoen. Dat is tegelijk een nadeel. Ze hebben nog niet altijd de tand des tijds doorstaan. Wat dat betreft geven handboeken je meer stabiele kennis en informatie. Ook zijn handboeken toegankelijker en minder technisch.

Je vindt hierin per topic (onderzoeksgebied) een bibliografie. Met een korte uitleg wat de waarde van het desbetreffende werk is. Dit is een goed startpunt voor het overzichtelijk vinden van literatuur.

• Melamed, Daniel R. and Michael Marissen. An Introduction to Bach Studies. Oxford: Oxford University Press, Inc, 1998.

Bach Bibliography biedt een vrijwel compleet overzicht van alle wetenschappelijke publicaties omtrent Bach.

• Bezoek de website.

Het Bach-Jahrbuch 1904-2019 is leidend op het onderzoeksgebied van Bach. Je vindt hierin cutting-edge wetenschappelijke artikelen. Jaarlijkse publicatie door The Neue Bachgesellschaft in Leipzig. Voertaal is Duits.

• Bezoek de website.

BACH: Journal of the Riemenschneider Bach Institute is een halfjaarlijkse peer-reviewed journal van The Riemenschneider Bach Institute in Massachusetts. Voertaal is Engels.

• Bezoek de website of journal.

Bach Perspectives wordt sinds 1995 om het jaar gepubliceerd door The American Bach Society. Voertaal is Engels.

• Bezoek de website.

De tekst gaat hieronder verder…

Wil je je eigen literatuurlijst samenstellen? Lees dan de bibiografie in het artikel over Bach in The New Grove. Dat is echt je startpunt. En neem een online kijkje in het Bach Archiv Leipzig. Die houdt bij wat er allemaal gepubliceerd wordt.

• Wolff, Christoph and Walter Emery. “Bach, Johann Sebastian.” In The New Grove dictionary of music and musicians, edited by Stanley Sadie. 20 vols. London, 1980. Online beschikbaar.

• Bezoek de website.

Tot slot geef ik je nog wat allerhande leestips en een overzicht van belangrijke organisaties omtrent Bach en zijn muziek.

• Boyd, Malcolm. Bach, 2nd ed. Oxford, 1995.
• Dreyfus, Laurence. Bach and the patterns of invention. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1996. [Bachs componeerproces van instrumentale werken]
• Harnoncourt, Nikolaus. Musik als Klangrede. Vertaald door O’Neill, Mary. Baroque Music Today: Music As Speech. Portland, OR: Amadeus Press, 1995.
• Koopman, Ton. Oratie: Authenticiteit in de historische uitvoeringspraktijk. Universiteit Leiden, 2008.
• Schulze, Hans-Joachim and Christoph Wolff. Bach Compendium: Analytisch-bibliographisches Repertorium der Werke Johann Sebastian Bachs (BC). Leipzig and Frankfurt, 1985-.
• Schmieder, Wolfgang. Thematisch-systematisches Verzeichnis der musikalischen Werke von Johann Sebastian Bach: Bach-Werke-Verzeichnis (BWV). Wiesbaden, 1950, and reprints. 2d ed. 1990. [Informatie over individuele werken van Bach]

• The American Bach Society. Publicaties: Newsletter, Bach Perspectives.
• Bach-Archiv Publicaties: Neue Bach-Ausgabe (met Johann-Sebastian-Bach-Institut, Gottingen), Leipziger Beitrage zur Bachforschung.
• Johann-Sebastian-Bach-Institut Publicaties: Neue Bach-Ausgabe (met Bach-Archiv, Leipzig)
• Neue Bachgesellschaft. Publicaties: Bach-Jahrbuch, Mitteilungsblatt.
• Riemenschneider Bach Institute. Publicaties: Bach: Journal of the Riemenschneider Bach Institute.

Hopelijk kan je hier goed mee vooruit.