Alle kerktoonladders praktisch en visueel uitgelegd

Kerktoonladders, ook wel ‘modi’ (enkelvoud: modus) genoemd, zijn de voorlopers van wat tegenwoordig ‘toonsoort’ wordt genoemd. In het westen zijn ze bekend vanuit de middeleeuwse kerkmuziek en worden ze nog steeds gebruikt in verschillende muziekgenres voor het componeren van muziek. Onderaan dit blog zijn talloze voorbeelden per genre te vinden.

Voorbeelden van genres waarin kerktoonladders worden toegepast zijn klassiek (bijvoorbeeld Debussy), jazz (zoals Miles Davis’ ‘So What’), filmmuziek (bijvoorbeeld Thomas Newman’s ‘Shawshank Redemption’), popmuziek (zoals Michael Jacksons ‘Earth Song’) en diverse soorten wereldmuziek. Ze zijn dus essentieel voor het begrijpen en spelen van muziek in het algemeen.

Er zijn zeven verschillende kerktoonladders: aeolisch, dorisch, frygisch, locrisch, ionisch, lydisch en mixolydisch. Elke ladder heeft een specifiek patroon van hele en halve toonafstanden, wat zorgt voor een uniek geluid en karakter.

Hieronder volgt een visueel overzicht van deze kerktoonladders. Maar eerst wordt er meer verduidelijking gegeven over de verschillende termen.

In de muziektheorie en praktijk zijn verschillende synoniemen aanwezig voor kerktoonladders: middeleeuwse ladders, kerk modi, kerktoonsoort, kerktoonreeks en modale ladders.

Modus, modi (evt. modaal) zijn tot het einde van de middeleeuwen eigenlijk de gangbare termen voor wat we tegenwoordig ‘toonsoort’ noemen. ‘Modi’ is dus een correctere term dan toonladder of toonsoort, welke moderne termen zijn.

Omdat we kerktoonladders in het westen kennen vanuit de middeleeuwse kerkmuziek noemen we ze ‘kerk modi’. In de jazz muziek is vooral de term ‘modale ladders’ gangbaar. Denk aan het genre genaamd ‘modal jazz’.

Sommigen vinden de term ‘kerk’ of ‘middeleeuws’ te gekleurd. Vooral omdat de modi ook buiten het westen bekend waren, van Azië tot het Midden-Oosten. Het maakt voor de ‘muziektheorie of speelpraktijk’ weinig uit. Zolang we maar weten waar we het met elkaar over hebben.

Elke kerkmodus heeft een specifiek patroon van hele en halve toonafstanden. Dit zorgt voor een uniek geluid en karakter. Het onthouden van al deze afstanden kan echter lastig zijn.

Om kerkmodi snel te vinden en toe te passen, is het handig om ze te verdelen in twee groepen: ‘majeurachtige’ en ‘mineurachtige’. Een kerkmodus is namelijk een ‘normale’ majeur- of mineurtoonladder, met daarbovenop nog een extra verhoging (#) of verlaging (b).

Wanneer de basiskennis van toonladders wordt gebruikt en de specifieke verhogingen en verlagingen worden toegepast, kunnen alle kerkmodi snel worden gevonden. De majeurachtige modi worden eenvoudig op een rij gezet vanuit C majeur, en de mineurachtige vanuit A mineur. Ook wordt het specifieke karakter van elke modus vermeld.

De majeurachtige staan voor het gemak op een rij vanuit C majeur. De mineurachtige vanuit A mineur. Ook wordt het specifieke karakter van de modus vermeld.

1. Ionisch (onze normale majeur) = C D E F G A B
2. Lydisch (majeur met verhoogde 4) = C D E F# G A B (karakter: dromerig, open, sprookjes)
3. Mixolydisch (majeur met verlaagde 7) = C D E F G A Bb (karakter: stevig, landelijk)

4. Aeolisch (onze normale mineur) = A B C D E F G
5. Dorisch (mineur met verhoogde 6) = A B C D E F# G (karakter: landelijk, hoopvol, sprookjes)
6. Frygisch (mineur met verlaagde 2) = A Bb C D E F G (karakter: Spaans, spanning)
7. Locrisch (mineur met verlaagde 2 en 5) = A Bb C D Eb F G (karakter: spanning, donker)

Wil je bijvoorbeeld de dorische ladder van E-mineur vinden? Dat is de toonladder E-mineur met een #6: E F# G A B C# D E.

De tekst gaat hieronder verder…

De kerktoonladders kunnen worden verdeeld in twee categorieën: majeur en mineur. Houd bij deze indeling altijd rekening met de specifieke verhogingen (#) of verlagingen (b). Gebruik het onderstaande plaatje als ‘ezelsbruggetje’ om de modi eenvoudig te vinden:

De drie majeurachtige staan voor het gemak op een rij vanuit C majeur. De vier mineurachtige vanuit A mineur.

Je kan kerktoonladders op twee manieren oefenen:

1. Speel ze als ladder
2. Improviseer met de kerk modi

Het spelen van kerktoonladders is nuttig, maar improviseren ermee is nog effectiever. Hierdoor leer je ze beter spelen en herkennen binnen een ‘muziekcontext’.

Probeer bijvoorbeeld op de piano of gitaar een eenvoudig stuk in een mineur toonsoort te spelen.

1. Speel dan met links alleen een kwint (de toon A + E)
2. Speel met rechts een eenvoudige melodie in A-mineur (A B C D E F G).
3. Verhoog of verlaag de specifieke kerktoon van de kerkladder die je wilt oefenen. Bijvoorbeeld de F naar F# als je een A-dorische klank wil. Of de B naar Bb als je een A-frygische klank wilt.
4. Jazz pianisten kunnen links een septiem-akkoord spelen, namelijk Am7 en rechts de dorische ladder van A.
5. Gitaristen of andere solo instrumenten kunnen met een dorische ladder aan de slag op ieder mineur-7 akkoord.

Het is nu mogelijk om heel gericht een specifieke klank en sfeer op te roepen. Door slechts 1 of 2 tonen te verlagen of verhogen, creëer je met die modus een geheel nieuwe sfeer en klankwereld. Dit is een groot voordeel als je in je hoofd denkt vanuit het eerder genoemde conceptuele plaatje. Je weet dan precies waar de variaties in een toonsoort of modus zich bevinden.

Je vindt hieronder alleen voorbeelden van de vijf kerk modi en niet de ionisch en aeolisch. Die vijf zijn immers de afwijkende klankvarianten.

Pop

1. Red Hot Chili Peppers – ‘Scar Tissue’. Het gitaarriffje gebruikt A dorisch.
2. Michael Jackson – ‘Earth Song’. Grotendeels in de dorische modus.
3. The Beatles – ‘Eleanor Rigby’. Het coupletgedeelte gebruikt C dorische modus.
4. Green Day – ‘Boulevard of Broken Dreams’. Af en toe F# dorisch.
5. Guns N’ Roses – ‘Sweet Child o’ Mine’. In de solo van Slash in het midden van het nummer wordt de B dorisch verkent.

Jazz

1. Miles Davis/Bill Evans – ‘So What’. Geheel in D-dorisch en Eb-dorisch.
2. John Coltrane – ‘Impressions’. In D-dorisch.
3. Herbie Hancock – ‘Cantaloupe Island‘. In D-dorisch.

Klassiek

1. Maurice Ravel – ‘Pavane pour une infante défunte’. Enkele dorische passages.
2. Ralph Vaughan Williams – ‘Fantasia on a Theme by Thomas Tallis’. Enkele harmonische en melodische dorische elementen.

Pop

1. Ricky Martin – ‘Livin’ La Vida Loca’. Door de E frygische modus, krijgt het een Latijns-Amerikaans geluid.
2. Santana ft. Rob Thomas – ‘Smooth’. De A frygische modus in de gitaarsolo’s.
3. Santana – ‘Black Magic Woman’. Enkele passages in D frygisch.

Jazz

1. Chick Corea – ‘Spain’. Delen in F# frygisch.
2. Chick Corea – ‘La Fiesta’. Dit nummer bevat een E frygisch gedeelte.
3. Dizzy Gillespie – ‘Con Alma’.

Klassiek

1. Hector Berlioz – ‘Symfonie Fantastique’. In het vierde deel, “Marche au Supplice” wordt de C frygische modus gebruikt.
2. George Gershwin – ‘Rhapsody in Blue’. Enkele passages met de Frygische modus.

Pop

1. The Beatles – ‘Helter Skelter’. Een riff in E locrisch tijdens het intro en de coupletten.
2. Rush – ‘YYZ’. Een basgitaarriff in F# locrisch.
3. Pantera – ‘13 Steps to Nowhere’. Een refreinriff in C# locrisch.
4. Black Sabbath – ‘Black Sabbath’. Een riff in F# locrisch.

Jazz

1. John Coltrane – ‘Impressions’. De baslijn en de akkoorden suggereren E locrisch.
2. Thelonious Monk – ‘Pannonica’. De melodie en harmonie hinten naar de locrische modus.

Klassiek

3. Nikolai Kapustin – ‘Etude in Locrian Mode’. Geheel in locrisch.
4. Charles-Valentin Alkan – ‘Prelude in B Locrian’. Geheel in locrisch.
5. George Crumb – ‘Locrian Fantasy’. Geheel in locrisch.

Pop

1. Guns N’ Roses – ‘Sweet Child o’ Mine’. De iconische gitaarsolo van Slash bevat lydische elementen.
2. Stevie Nicks – ‘Edge of Seventeen’. Dit nummer gebruikt B lydisch.
3. Marvin Gaye – ‘What’s Going On’. Een lydische riff in de intro.

Jazz

1. Herbie Hancock – ‘Maiden Voyage’. In de F Lydische modus.
2. John Coltrane – ‘Giant Steps’. Enkele passages met de Lydische modus.
3. John Coltrane – ‘Impressions’. Deze compositie verkent de Lydische modus.

Klassiek

1. Claude Debussy – ‘Prelude to the Afternoon of a Faun’. Enkele lydische passages.
2. Igor Stravinsky – ‘The Rite of Spring’. Enkele lydische passages.
3. Hector Berlioz – ‘Symfonie fantastique’. Het vijfde deel, “Songe d’une nuit du sabbat”, gebruikt lydische elementen.

Pop

1. The Beatles – ‘Norwegian Wood’. Vooral in mixolydisch.
2. Coldplay – ‘Clocks’.
3. Lynyrd Skynyrd – ‘Sweet Home Alabama’. In de G mixolydische modus.
4. Jimi Hendrix – ‘All Along the Watchtower’. In de D mixolydische modus.
5. Stevie Wonder – ‘Superstition’. In de C# mixolydische modus.

Jazz

1. Miles Davis – ‘All Blues’.
2. John Coltrane – ‘Mr. PC.’ Gebaseerd op de F mixolydische modus.
3. Miles Davis – ‘Freddie Freeloader’. Gebaseerd op de Bb mixolydische modus.

Klassiek

1. George Frideric Handel – ‘The Water Music’. Het deel genaamd “Hornpipe” gebruikt mixolydisch.
2. Ludwig van Beethoven – ‘Symfonie Nr. 3 (Eroica)’. Enkele passages in mixolydisch.
3. Antonín Dvořák – ‘Symfonie Nr. 9’. Het vierde deel, “Uit de Nieuwe Wereld”, bevat een mixolydische melodie.

De tekst gaat hieronder verder…