10 bekende HIP-klavecimbelspelers [deel 3]

Allereerst biedt dit overzicht een kennismaking met de belangrijkste namen binnen de HIP-wereld van muzikanten. Maar het tweede doel is minstens zo belangrijk: het helpen ontdekken van muzikanten en interpretaties die persoonlijk aanspreken.

Daarom is er bij elke muzikant bewust gekozen voor hetzelfde muziekstuk: J.S. Bachs ‘Goldberg Variaties’ (BWV 988). Door verschillende uitvoeringen van ditzelfde stuk te beluisteren, wordt het eenvoudiger om de interpretaties met elkaar te vergelijken. Let daarbij op de verschillen in tempo, versieringen, articulatie, volume, en de stemming van het instrument. Zo kan je ontdekken wat je het meest aanspreekt.

Mocht de vraag opkomen waarom juist deze muzikanten zijn geselecteerd, het antwoord is eenvoudig. De meeste van hen voldoen aan twee belangrijke criteria: ze hebben een gevestigde naam binnen de HIP-wereld én er zijn opnames van hen beschikbaar op YouTube van hetzelfde muziekstuk van J.S. Bach.

De selectie is dus puur praktisch van aard, zonder een oordeel te vellen over wie de beste is. Dat blijft aan de luisteraar om te ontdekken.

Wanneer je klassieke muziek beluistert, vooral wanneer je verschillende artiesten vergelijkt, is het nuttig om de bladmuziek erbij te hebben. Hieronder staat een verwijzing naar de Neue Bach Ausgabe-editie van de Goldberg Variaties.

Voor meer over de NBA-editie, lees het blog ‘Introductie historische uitvoeringspraktijk’.

‘NBA-editie’ bij Baerenreiter

Bij het luisteren naar de ‘Aria’ uit de Goldberg Variaties is het nuttig om de eerste 5 tot 8 maten te bestuderen, wat neerkomt op ongeveer 30 seconden. In dit korte fragment maken klavecinisten al verschillende keuzes. Sommigen kiezen voor een langzamer tempo en spelen de partijen van beide handen niet synchroon, terwijl anderen de eerste of derde tel van de maat extra benadrukken.

Er zijn ook verschillen in de stemming van het klavecimbel; sommige uitvoeringen klinken een toon hoger of lager. Daarnaast varieert het gebruik van versieringen: sommigen voegen extra ornamenten toe, anderen laten juist noten weg.

Deze aanwijzingen helpen bij het beter horen van de subtiele verschillen in interpretatie.

De 10 klavecinisten op volgorde zijn: Gustav Leonhardt, Ton Koopman, Bob van Asperen, Robert Hill, Igor Kipnis, Pieter-Jan Belder, Trevor Pinnock, Andreas Staier, Colin Tilney en Skip Sempé.

Gustav Leonhardt (1928-2012) was een Nederlandse klavecinist, organist, dirigent, musicoloog en klavecimbeldocent aan het Conservatorium van Amsterdam. Eén van de grondleggers van de HIP. Hij richtte zijn eigen ensemble het ‘Leonhardt Consort’ op en met Sigiswald Kuijken het ‘La Petite Bande’. Beroemd zijn de opnames rond 1970 van alle Bach-cantates, die hij opnam met Nikolaus Harnoncourt.

Leonhardts invloed in de barokwereld is immens. Veel van zijn leerlingen zijn zelf beroemde klavecinisten geworden. Ik noem o.a. Ton Koopman, Robert Hill, John Butt, Bob van Asperen, Philippe Herreweghe, Christopher Hogwood, Andreas Staier en Richard Egarr.

Wat valt op?

Leonhardts klavecimbelstijl is meer sober en strak in vergelijking met die van zijn leerling Ton Koopman. Bijvoorbeeld als het gaat om versieringen en tempo. In de Aria speelt hij de trillers snel, zonder veel vertragingen. Ook spelen beide handen redelijk synchroon, niet teveel afwijking tussen melodienoot en basnoot.

J. S. Bach: Goldberg variaties (BWV 988)

Ton Koopman (1944) is een Nederlandse klavecinist, organist, dirigent en musicoloog. En een leerling van Gustav Leonhardt. Hij werkte als klavecimbeldocent aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag en is emeritus professor aan Universiteit Leiden. Hij richtte in 1979 zijn orkest ‘Amsterdam Baroque Orchestra’ op en het bijbehorende ‘Amsterdam Baroque Choir’ in 1992. Bezoek zijn website.

Wat valt op?

Koopmans interpretatie is meer ‘versierd’ en minder sober dan die van Gustav Leonhardt. In de Aria speelt hij de trillers minder scherp en snel. Luister bijvoorbeeld naar maat 3, de triller op de de toon ‘g’. Veel ruimer in tijd gespeeld dan Leonhardt. In maat 5 vertraagt hij de eerste tel veel meer dan Leonhardt. Een typisch voorbeeld van ’tempo rubato’ (vrijer tempo).

J. S. Bach: Goldberg variaties (BWV 988)

De tekst gaat hieronder verder…

Bob van Asperen (1947) is een Nederlandse klavecinist, organist en dirigent. En een leerling van Gustav Leonhardt. Hij werkte als klavecimbeldocent aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag en Conservatorium van Amsterdam.

Wat valt op?

Van Asperen begint de Aria ietwat langzamer in tempo dan Leonhardt en Koopman. Hij speelt beide handen op tel 3 van maat 1 meer synchroon. De 16de noten in maat 4 zijn wat minder scherp in ritme dan Leonhardt.

J. S. Bach: Goldberg variaties (BWV 988)

Robert Hill (1953) is een Amerikaanse klavecinist, pianist en een leerling van Gustav Leonhardt. Hij werkte op de Hochschule für Musik Freiburg en is klavecimbeldocent aan de University of Colorado Boulder College of Music. Zijn Ph.D. over Bach behaalde hij aan Harvard University.

Wat valt op?

Het eerste wat opvalt is dat Hill een compleet nieuw intro ‘improviseert’! De Aria begint pas bij 02:40 min. Hij gebruikt veel tempo rubato. Al meteen in maat 2 een versnelling, evenals in maat 5. En zijn versiering in maat 3 wijkt erg af van Leonhardt, Koopman en Van Asperen.

J. S. Bach: Goldberg variaties (BWV 988)

Igor Kipnis (1930-2002) was een Amerikaanse klavecinist, pianist en dirigent.  Hij heeft belangrijke publicaties over het klavecimbel op zijn naam.

Wat valt op?

Kipnis’ interpretatie wijkt tot nu toe nog het meeste af. Hij laat erg veel noten weg. Met name versieringsnoten. Bijvoorbeeld de ‘voorslagen’ (korte noten) in maat 2 en 6. De triller in maat 3. De 16de noten in maat 4. En zijn tempo is vrij ‘doorgaand’, zonder al teveel tempo rubato. Wat verder direct opvalt is de stemming van zijn klavecimbel. Een toon hoger gestemd dan Leonhardt, Koopman en Van Asperen.

J. S. Bach: Goldberg variaties (BWV 988)

Pieter-Jan Belder (1966) is een Nederlandse klavecinist, blokfluitist, organist, fortepianist en een leerling van Bob van Asperen. Hij richtte het ensemble ‘Musica Amphion’ op. Bezoek zijn website.

Wat valt op?

Belder speelt de Aria minder vrij dan vorige 4 klavecinisten en blijft redelijk ‘dichtbij de noten’. Weinig tempoverschillen, erg synchroon tussen beide handen en niets opvallend aan de versieringen. Wat ook direct opvalt is dat hij zijn klavecimbel een toon lager heeft gestemd dan Leonhardt, Koopman en Van Asperen.

J. S. Bach: Goldberg variaties (BWV 988)

De tekst gaat hieronder verder…

Trevor Pinnock (1946) is een Britse klavecinist en dirigent. Hij richtte het ‘The English Concert’ op. In 2003 nam hij na 30 jaar afscheid van het ensemble om zich meer te richten op het klavecimbel.

Wat valt op?

Pinnock speelt de Aria op een regelmatig tempo; vrijwel zonder tempo rubato. Geen extra versieringen dan die op het blad staan. En beide handen redelijk synchroon. Hij blijft dus ‘dichtbij de noten’.

J. S. Bach: Goldberg variaties (BWV 988)

Andreas Staier (1955) is een Duitse klavecinist en pianist. Hij was een klavecimbelsolist in het ensemble ‘Musica Antiqua Köln’. Bezoek zijn website.

Wat valt op?

Staier speelt op een wat hoger tempo dan zijn voorgangers. Zijn trillers en voorslagen zijn aan de snelle kant. Hij varieert in het ritme van de wat kortere noten (versieringen). Ook spelen beiden handen wat minder synchroon.

J. S. Bach: Goldberg variaties (BWV 988)

Colin Tilney (1933) is een Amerikaanse klavecinist, pianist en een leerling van Gustav Leonhardt. Ik heb van hem geen Goldberg opname op YouTube kunnen vinden. Wél de beroemde Toccata in E mineur (BWV 914). Vergelijk zijn interpretatie met die van Gustav Leonhardt.

J. S. Bach: Toccata in E mineur (BWV 914)

Leonhardts versie van Bachs ‘Toccata’

Skip Sempé (1958) is een Amerikaanse klavecinist en een leerling van Gustav Leonhardt. Hij richtte in 1986 het ‘Capriccio Stravagante’ op. Grote nadruk legt hij op ‘vrijheid in de interpretatie’. Hij brengt de Bachwereld meer nonchalance met zijn voorkomen als artiest. Ik heb van hem geen Goldberg opname kunnen vinden op YouTube. Daarom kies ik een opname van Bachs Ciaconna (BWV 1004). Vergelijk zijn interpretatie met die van Gustav Leonhardt.

J. S. Bach: Ciaccona, eigen bewerking van de Viool Partita (BWV 1004)

Leonhardts versie van Bachs ‘Ciaconna’

Hopelijk sprak deze benadering van muziekvergelijking tussen verschillende artiesten jou aan. Heb je ondertussen al meer zicht op je muziekvoorkeur? Voel je vrij je resultaten met mij te delen in een comment onderaan!

In mijn volgende blog deel ik 15 luistertips voor beroemde HIP-orkesten.

In mijn blogs deel ik gratis mijn kennis. Heb je een vraag of reactie? Plaats die dan onderaan dit blog in de commentsectie. Daar help ik je graag verder!

Ik ben Roy Harmanus, pianoleraar, pianist & gastdocent-conservatorium. Bekijk mijn online pianoles cursus of privé pianoles Tilburg.