5 tips om beter te improviseren in de jazz muziek

Jazz tip 1: Leer jazz principes geen trucjes

Leer eerst universele en fundamentele denk- en speelprincipes in plaats van specifieke ‘licks’. Dat is een technische muziekterm voor een vast patroon van noten. Die principes zijn overigens instrument-onafhankelijk. Of je nou piano, gitaar of saxofoon speelt: ze werken voor iedereen.

Licks zijn als de uitkomst van een berekening. Je kan wel de goede uitkomsten van wiskundige berekeningen onthouden, maar als je de berekening zelf niet begrijpt, kom je niet erg ver! Als improvisator moet je weten hoe een lick is opgebouwd of bedacht. Hoe is iemand tot die specifieke lick gekomen. Welke redenering zit erachter.

Waarom is dit belangrijk?

1. Als je zicht krijgt op de berekening of de redenering, kan je de berekening aanpassen en nieuwe antwoorden genereren. Met deze benadering voorkom je dat je creativiteit opraakt. Je hoeft namelijk niet steeds nieuwe licks van je jazzdocent te leren. Je kan ze dan zelf bedenken op basis van de fundamentelere principes.
2. Je bent zo beter in staat om improvisaties van anderen sneller te doorgronden en toe te passen in je eigen spel. Een soort reverse engineering van iemands improvisatie.

Daarom is het belangrijk dat je niet alleen leert ‘wat je moet spelen’. Leer ook ‘waarom je iets zo speelt’. Of ‘waarom iets mooi klinkt’.

Maar wat bedoel ik precies met ‘principes’? Bij tip #2 geef ik een aantal voorbeelden.

Jazz tip 2: Begin je jazz solo eenvoudig en bouw van daaruit verder (Bill Evans)

De belangrijkste tip die Bill Evans in zijn interview geeft is dit: “Begin eenvoudig met een paar tonen en bouw van daaruit verder. Speel vooral geen snelle complexe licks en trucjes die je eigenlijk niet begrijpt. Door zo’n oppervlakkige aanpak raak je verward.”

Een goed voorbeeld van een ‘eenvoudige’ maar wereldberoemde solo is die van jazztrompetist Miles Davis. In het nummer So What begint Davis zijn solo met 2 simpele noten. Van de hoge toon d naar de lage toon d. En die ‘d’ komt regelmatig terug. De kracht van herhaling! Luister hieronder vanaf 1:30 min.

Simpel beginnen dus. Maar hoe doe je dat precies?

Een mogelijke methode hiervoor is pattern improvisation, dat bekend is geworden door jazz legende John Coltrane. Je begint met een motief – ook wel patroon genoemd – en past daarop variaties toe. Een patroon kan zo eenvoudig zijn als 4 noten. Ik geef een voorbeeld.

Stel je speelt een lied in de toonsoort C-majeur. Dan gebruik je de toonladder C-majeur. Kies uit die toonladder 4 tonen: c d e g.

1. Verander het ritme. Speel in ‘swing’ (lang kort ritme) of speel ‘straight’ (je normale achtste noten). Of varieer tussen twee 8ste noten en triolen (3 tonen in één tel).
2. Verander de volgorde van de tonen. Bijvoorbeeld: c e d g,  g e c d, etc.
3. Herhaal sommige tonen vaker. Bijvoorbeeld: g g e c d d c. Herhaling zorgt voor structuur en herkenning.
4. Verschuif deze vier tonen op de toonladder. Let op: je tonen zullen veranderen. Je denkt niet meer in specifieke tonen, maar je richt je op de ‘structuur’ van je motief. En de structuur van c d e g is omgezet naar cijfers: 1 2 3 5. Dus hoe ziet dat er concreet uit: c d e g | d e f a | e f g b, etc.
5. Voeg een ‘voorslag’ toe. Dat is een snelle noot die zich een halve toon boven of onder je gekozen toon bevindt. Bijvoorbeeld de D# of F voor de toon E.

Deze 5 variaties kan je uiteraard onderling combineren. Ieder gevarieerd motief kan weer als nieuw motief (patroon) dienen. En op dat nieuwe motief kan je al die variaties opnieuw toepassen. Zie je al de oneindig veel mogelijkheden die je nu hebt?

En dan zijn er nog 10 keer zo veel variaties mogelijk: omspelingstonen, blue notes, ghost notes, leidtonen, cross rhythms, enz.

Maar begin eenvoudig en bouw op basis van wat je begrijpt!

Zoek je hiervoor een goed zelfstudieboek ? Koop Patterns for Improvisation van Oliver Nelson. In mijn online jazz piano cursus behandel ik ze ook.

Extra inspiratie nodig?

Luister naar hoe meesterpianist Herbie Hancock vanuit het uiterst simpele patroon ‘5 1 2’ zijn solo opbouwt.

Luister zeker ook naar hoe de ‘uitvinder’ van pattern improvisation John Coltrane zijn solo opbouwt in het nummer ‘Acknowledgement’ (1965). De patroon-benadering hoor je eigenlijk al direct vanaf het begin dat hij inzet.

“Don’t build on top of confusion and vagueness. You can’t possibly progress.”

– Bill Evans

Gebruik andere leerstrategieën als je merkt dat je aanpak niet werkt. En werk stap-voor-stap ieder probleem uit.

Misschien is je lick of melodie wel gewoon te moeilijk (bekende studiefout). Kies dan voor pattern improvisation en ga alleen daarmee aan de slag.

Misschien speel je te snel. Begin op een langzaam studietempo en verhoog je tempo met de tijd. Als je niet kan nadenken over wat je doet, welke tonen van het akkoord je aan het spelen bent of welke variatie je toepast, dan speel je zeker te snel!

Werk dus altijd stap voor stap, van eenvoudig naar complex. “Complex is the enemy of execution.”

Denk niet dat muziekpassie pas ontstaat wanneer je moeilijke stukken kan spelen. Als je niet kan genieten van een simpel C majeur akkoord of toonladder die mooi uitgevoerd wordt, moet je misschien jouw mindset veranderen.

1. Als muziek het hart van de luisteraar raakt, is dat niet vanwege de hoeveelheid noten of moeilijke stukken. Het gaat veel meer om je aanslag (hoe je de toon speelt), je timing, je volume, je hele ziel die je in die ene toon legt. En daar kan je al vanaf het begin van je pianolessen aan werken. Dus speel die paar tonen die je speelt met zo veel overtuigingskracht, dat je niet meer extra tonen nodig hebt!
2. Daarnaast moet je langetermijndenken. Als je geen plezier hebt in élke kleine stap en te snel grote resultaten wilt, dan houd je het proces van jarenlang en urenlang oefenen niet vol. In mijn ervaring onderschatten mensen de hoeveelheid uren die het kost om goed piano te spelen. Een gevorderde pianist doet 1,5u per oefensessie en professionals studeren minimaal 4 uur per dag! Lees ook mijn blog over hoe vaak je moet piano oefenen.

Bovenal is plezier nodig voor het ontdekken van creatieve oplossingen. De rit is erg lang, dus beleef elke kleine stap vooruit met plezier.

De tekst gaat hieronder verder…

Jazz tip 4: Blijf gemotiveerd en geduldig in je improvisatie

Bill Evans benoemt 2 bekende valkuilen.

1. Je kan denken dat improvisatie niet voor jou is weggelegd, omdat iets niet direct lukt. Je stopt ermee.
2. Je kan het probleem niet overwinnen, omdat je te ongeduldig bent.

Voorkom dus dat je in die twee valkuilen stapt.

Jazz tip 5: Trainen als een jazz professional

Oefen zó vaak dat je vaardigheden een ’tweede natuur’ worden. Ben niet meer afhankelijk van een goede dag. Je moet namelijk altijd on the spot kwaliteit kunnen leveren.

Denk je dat die improvisaties van topmuzikanten als Keith Jarrett vanzelf gaan? Dat improvisatie volledig een kwestie van inspiratie op het moment is? Natuurlijk niet!

Dat zeggen sommigen overigens van wel. Ze zeggen dan: “Ja, ik doe gewoon wat!” Maar dat is natuurlijk niet helemaal waar. Ze zijn simpelweg vergeten hoeveel kleine stappen ze hebben gememoriseerd. Al die jaren van studie en werken aan techniek, variaties en ideeën bedenken zijn ze simpelweg vergeten. En dan voelt het inderdaad als ‘ik doe maar wat’. Maar ondertussen zit er flink wat skill achter die ‘spontane improvisatie’. Dit soort opmerkingen zijn een geval van expertise induced blindness. Oftewel: als we iets hebben geleerd, vergeten we vaak de weg ernaartoe!

De vrouw van jazz pianist Bill Evans zei ooit dat hij uren per dag klassieke muziek studeerde, met name ‘impressionisme’ (Ravel, Debussy). Gewoon om te ontdekken hoe die akkoorden in elkaar zaten. Top jazz pianisten als Brad Mehldau en Keith Jarrett studeren bijvoorbeeld jarenlang J. S. Bach om ‘polyfonisch’ (d.w.z. meerdere melodieën tegelijk) te kunnen improviseren. Keith Jarrett heeft complete albums met Bach opgenomen. Hard werken dus.

Check hieronder Mehldau’s geniale en inspirerende parafrase op Bach.

En Jarretts Old Man River waarin hij van jazz-blues naar Bachs meerstemmigheid gaat (vanaf 05:13 min.). Dan zie je hoe breed zijn kennis is!

En Jarretts uitvoering van Bachs Franse Suite nr. 3.

Heb geen verkeerde verwachtingen. Er moeten heel wat voorwaarden zijn om te kunnen improviseren. Jouw creatieve ingeving komt niet van de grond zonder een goede techniek, veel hapklare ideeën om mee te werken, kennis van variatietechnieken en voldoende speeluren.

Die ’tweede natuur’ is werkelijk nodig omdat je jouw ideeën direct moet kunnen laten horen met je vingers.

Trainen, trainen en nog eens trainen dus! Succes en have fun!